دستورالعملهای عملیاتی استاندارد شده ( SOPs )  : Standard Operating Procedures

تهیه و تنظیم :   لطیف جمشیدزاده  از فرودگاه اردبیل

 دستورالعملهای عملیاتی استاندارد SOPs در یک واحد مراقبت پروازعبارت از یک سری دستورالعملهای ویژه در مورد نحوه هماهنگی مسئولیت های کنترلرهای واحد مراقبت پرواز است ( منبع واژه نامه EUROCONTROL Terms ) .

در AIR TRAFFIC MANAGEMENT (ATM  ) ، انواع دستورالعملها مخصوصا" در رابطه با ارتباطات  بصورت دقیقا"کاربردی تعریف شده است .بهرحال سایر اصلاحات دستورالعملها میتواند بر اساس وضعیت های فردی و پرسنلی مجاز گردد.با وجود این ، بایستی در نظر داشت که این دستورالعملهای استاندارد شده نتیجه تجربیات سالها ی متمادی میباشد.و در صورت اصلاح آنها بایستی مواظبت کرد که به پیامدهای پیش بینی نشده منتج نشود.

در عملیات پرواز،این دستورالعمل ها بطور صریح و روشن،طوری تعریف گردیده است تا تمام جوانب فعالیتهای مربوط به  پرواز و انجام نرمال پرواز ، وضعیتهای غیرعادی و اضطراری را شامل شود.

تمام شمول بودن این دستورالعمل ها و چک لیست ها ضروری بوده زیرا تعداد متنابهی از وضعیت های بحرانی  را میتوانند بوجود آورند .اگرچه این دستورالعملها به صورت چک لیست و دفترچه های سریع الوصول نوشته میشوند ولی خلبانان باید قادر به انجام آنها از حفظ باشند و بعدا" به این دفترچه های نوشته شده  برای تایید کار صحیح انجام شده مراجعه نمایند( خلبانان بایستی این دستورالعملها را به خاطر بسپارند).

دستورالعمل های عملیاتی پرواز SOPs   بعد از تحقیقات مفصل درشرایط یکسان واطمینان از نتایج موفقیت آمیز بدست آمده و تعریف شده است.و بایستی دقیقا" پیروی شود.خطا در پیروی  از این دستورالعمل ها بعنوان فاکتور جدی در خیلی از سوانح و تصادفات هواپیمایی به شمار میرود.

انواع SOPs  :

1- دستورالعمل های عملیاتی پرواز (SOP  ) منتشر شده توسط شرکت های هواپیمایی سازنده هواپیما در الگوهای های زیر طراحی شده اند:

  • انعکاس فلسفه طراحی و فلسفه عملیاتی هواپیما توسط سازنده
  • توسعه بهینه استفاده از خصوصیات طراحی هواپیما
  • انجام طیف گسترده عملیات و محیط

دستورالعمل های عملیاتی پرواز (SOP  ) کارخانه سازنده میتواند بدون هیچ اصلاحی توسط سازمان شرکت هوایی مورد پذیرش قرار گیرد ولی اکثرا" به صورت توسعه یافته به صورت دستورالعمل های عملیاتی پرواز  شرکت مشتری استفاده میشود.

2- "دستورالعمل های عملیاتی پرواز" منتشرشده توسط واحدهای مراقبت پرواز معمولا" با مسئولین عملیاتی مراقبت پرواز هماهنگ میشوند.

تاثیرات :

انحراف و تخطی از SOP   که بدلایل مختلف روی میدهد و انحرافات اولیه و انحرافات غیر عمدی به عنوان فاکتور های سببی causal factors در سوانح و تصادفات هواپیمایی به شمار میرود.

   مدیریت نجات گروه پروازی  (Crew Resource Management (CRM و مدیریت  نجات  تیم  Team Resource Management (TRM)   بدون تبعیت از دستورالعمل های عملیاتی پرواز (SOP  ) تاثیری ندارند زیرا  SOS  مرجع استانداردی برای مراقبت پرواز و وظایف گروه پروازی ارائه میدهد .و وقتی موثر است که به صورت واضح و دقیق اجرا شود.

دستورالعمل های عملیاتی پرواز (SOP  ) نتیجه پروسه دقیق و هدایت سالهای متمادی که با ملاحظه خروجی های مشابه میباشد و انحراف از دستورالعملهای استاندارد منجر به خروجی خطرناک وغیر مترقبه میشود.

سناریوهای نمونه :

  • هواپیمای به دلیل سرعت تقرب بالا در هنگام تقرب نشستن نمیتواند طبق طرح  stabilized نماید . دستورالعمل های عملیاتی پرواز (SOP  ) در خواست میکند از خلبان که در مواردی که نتواند طرح تقرب را بطور کامل انجام دهد  go-around نماید ،اما اگر خلبان دوست داشته باشد برخلاف دستورالعمل ، طرح را انجام دهد احتمال خطر برخورد با زمین ( CFIT  ) و صدمه شدید به هواپیما خواهد داشت.
  • مراقبت پرواز به پرواز جهت رسیدن به یک ارتفاعی  دستور میدهد و در میانه رسیدن به ارتفاع مذکور وقتی نزدیک ارتفاع تعیین شده است ،  خلبان نمیتواند مانع  رسیدن به ارتفاع مجاز شده شود.
  • خلبان یا مراقبت پرواز، اصطلاحات هوانوردی استاندارد را به کار نمیبرد فلذا باعث درست نفهمیدن پیغام توسط فرد گیرنده میشود.

عوامل کمک کننده و فاکتور های غفلت از SOPs :

  • عدم درک درست و ناکافی یا خطا در فهم دستورالعمل ( برای مثال نوشته و یا عبارت واضح نیست ، یا دستورالعمل نا مناسب و مبهم درک میشود).
  • عدم تاکید کافی در طول دوره آموزشی به SOPs .
  • هوشیاری ناقص (خستگی )
  • تعلیق و حواس پرتی .
  • اشباع وظایف .
  • مدیریت حق تقدم نا مناسب .
  • کاهش توجه (بینایی کانونی ) در شرایط غیر نرمال و کار بیش از حد .
  • CRM (Customer Relationship Management  )  و TRM (Technical Review Meeting  )مدیریت ارتباط مشتری وجلسات مرور تکنیکی  ناکافی ( مانند هماهنگی ناقص گروه پروازی ، در چک لیست ها و پشتیبانی گیری  )
  • سیاست کاری شرکت ( مانند برنامه ریزی ، هزینه ها ، ترافیک )
  • سایر رویه های کاری ( مانند نوبت کاری )
  • کار مطلوب
  • خود شیفتگی   واطمینان بیش از حد به خود.

راه حل :

برقراری دوره های آموزشی اولیه فرصتی را برای رعایت انضباط کاری برای استفاده از SOPs ایجاد میکند و دوره های باز آموزی فرصتی را برای تقویت این رفتارها ارائه میدهد.مدیریت همه مراحل بایستی با تکیه بر استفاده صحیح از  SOPs باشد.

منبع :

سایت اینترنتی  SKYbrary Wiki مطلب مربوط به Standard Operating Procedures (SOPs)  اصلاح شده در مورخه 11 January 2010 تحت نظارت  EUROCONTROL .

......................................................................................................................................